Bij gebrek aan een grafsteen

 Waar doden en levenden elkaar ontmoeten

Deze website is gewijd aan Marcus (Max) Worms, mijn grootvader. Ik heb hem nooit gekend, maar ik heb me altijd zeer met hem verbonden gevoeld. De oorlog is als een steen die in het water werd gegooid, en de rimpeling is nog steeds voelbaar in het leven van latere generaties. Max Worms werd verpletterd door een vreselijke oorlogsmachinerie.
In totaal werden 51 directe familieleden van me vermoord. Maar Max Worms verdween. Zijn graf is niet bekend. Een graf, zo zeggen de Joden, is de plek waar de doden en de levenden elkaar nog kunnen ontmoeten. Mijn opa heeft geen graf. Vandaar deze website, als een plek om de man te gedenken die ik nooit gekend heb. Om hem te ontmoeten.

De kern van deze website vormen twaalf brieven, die mijn grootvader schreef in de zomer van 1942. Elf in de gevangenis in Arnhem, de laatste in Westerbork.

Oma Max 
Oma Max was mijn lievelingsoma. Ze heette natuurlijk helemaal geen Max. Maar als kind weet je niet beter. Later leer je dat ze Anna heette. Annie. 
Oma Max en Opa Jo. Schatten van mensen. Ik ruik de geur nog van het oude huis, de bovenwoning aan de Oeverstraat 34 in Arnhem. Ik voel de trapleuning nog, de ouderwetse deurknoppen. Als kind was het alkoof een soort paradijs, vol sigarendoosjes met schroeven en spijkers, gereedschap, opa’s brommer.
Later ga je beseffen dat opa Jo een bonusopa was. Dan wordt je je bewust van een schimmige figuur die altijd enigszins verborgen in het decor van het dagelijks leven lijkt te staan. Opa Max. De man die ik nooit mocht leren kennen. Omdat hij in de Tweede Wereldoorlog werd vermoord.

Schrijven
Toen ik journalistiek ging studeren sprak mijn oma wat meer over de vader van haar kinderen. We hadden het er regelmatig over: op een dag zouden we samen gaan zitten en zou zij gaan vertellen, en ik zou het verhaal van de familie Worms optekenen. Ze wilde dolgraag dat dat trieste verhaal op de een of andere manier de wereld in zou gaan. Maar je snapt hoe het leven is. Het kwam er nooit van. Druk, druk, druk. Een jong leven, volop in ontwikkeling. Mijn oma overleed in 1986.
Na haar dood kreeg ik een klein notitieblokje in handen met aantekeningen over de familie. Veel later doken er twaalf brieven van de hand van mijn opa op. En leg mij maar uit hoe het leven werkt, maar er kwam een moment dat ik sterk voelde dat ik er iets mee moest doen. Zo is de website voor mijn opa Max Worms ontstaan, getiteld Bij gebrek aan een grafsteen. En eigenlijk heb ik altijd wel geweten dat er ooit ook een boek moest komen.
Ik heb vaker in mijn leven ervaren dat wanneer je een stap maakt, de kosmos opeens in beweging lijkt te komen en er allerlei dingen gebeuren die je niet had verwacht. In mijn zoektocht naar mijn opa is dat niet anders.

Oma, het boek is misschien niet gelukt, maar de website is er. We hebben het gedaan.